نام : معصومه دده بالا

نام هنری :هایده

اغاز : ۱۳۲۱

پرواز : ۱۳۶۸

محل تولد :کرمانشاه

محل وفات : آمریکا

درباره نام هایده

هایِده واژه‌ای عربی است به معنای زن توبه کرده که با نگاه به نامهای آلمانی چون هایدی، هایدا و هایده در زبان فارسی رواج یافته است.

فعالیت حرفه‌ای

هایده در سن بیست و شش سالگی، در ۱۳۴۷، فعالیت حرفه‌ای خود را با خواندن ترانه "آزاده" اثر استادش علی تجویدی که بر روی آخرین سروده رهی معیری ساخته شده بود آغاز کرد. اجرای این اثر با ارکستر بزرگ گلها در رادیو تهران موجب شهرت هایده شد. وی پس از اجرای چندین اثر دیگر از تجویدی، از نخستین سال های دهه ۱۳۵۰ به خواندن ترانه‌های پاپ علاقه مند شد که بیشتر از ساخته‌های جهانبخش پازوکی، محمد حیدری و انوشیروان روحانی بودند.

ترانه‌هایی چون "نوروز آمد"، "سوغاتی" و "گل سنگ" از معروف‌ترین ترانه‌های هایده در آن دوران است. وی چندی پیش از پیروزی انقلاب راهی لندن شد و از ۱۳۶۱ در لس آنجلس به فعالیت ادامه داد. اجرای ترانه‌های نوستالژیکی که گویای حال ایرانیان از ایران گریخته و حتی ایرانیان مقیم داخل بود هایده را بیش از پیش محبوب ساخت.

موسیقی این ترانه‌ها اغلب از فرید زولاند، صادق نجوکی، آندرانیک، محمد حیدری، انوشیروان روحانی و ترانه‌ها سروده لیلا کسری (هدیه)، اردلان سرفراز، بیژن سمندر و ... بود؛ همچنین باید از منوچهر چشم آذر نام برد که تنظیم های هنرمندانه او موجب جاودانگی ترانه‌هایی چون "شانه هایت را برای گریه..."، "ساقی" و "یارب" شد

صدای هایده

پروفسور اریک نخجوانی درباره صدای هایده در دانشنامه ایرانیکا (Encyclopedia Iranica) می‌‌نویسد: "تلفیق قدرت حنجره و مهارت در تکنیک‌های آوازی، به صدای کنترآلتوی او جنس و طنینی نادر برای اجرای آواز داده بود. از آن گذشته، حس قوی او در زمان بندی موسیقایی، داشتن ریتم روان در اجرا و بیان شاعرانه و موثر موسیقایی، به او این امکان را داد تا هر ترانه‌ای را که می‌‌خواند به شکلی تأثیرگذار اجرا کند..."

آلبوم ها

هایده دارای بیش از ۳۰ آلبوم به نام‌های زیر می‌باشد:

1. روزای روشن
2. خرباتی
3. پادشه خوبان
4. خداحافظ
5. شب عشق
6. فریاد
7. گلواژه
8. آزاده
9. بزن تار
10. رفتم
11. شانه هایت
12. بلبلی که خاموش شد
13. ای زندگی سلام
14. حیف
15. ناشنیده‌ها
16. آمدنت مهاله
17. سوگند
18. بزم و کنسرت
19. دشتستانی
20. بزم (نوروز 1346)
21. آشنایی
22. سه کنسرت در سه آلبوم

وی همچنین با هنرمندانی دیگر آلبوم‌های مشترکی ارائه داده است:

1. بزم 1 ( هایده و گلپا)
2. اوج صدا ( هایده و مهستی)
3. بزم 2 ( هایده و گلپا)
4. افسانه شیرین (هایده و شجریان)
5. گلهای غربت ( هایده و معین)
6. شب عاشقان ( هایده و ستار)
7. همخونه ( هایده و ویگن)
8. سفر (هایده و معین)

خرین شب زندگی

هایده در آخرین شب زندگی‌اش در باشگاه کازابلانکا در حومه سان فرانسیسکو همراه با پرویز رحمان پناه (تار)، عبدی یمینی (کیبورد)، سیامک پویان (تمبک) و ... برنامه‌ای بیاد ماندنی اجرا کرد. این برنامه سه ساعت و نیمه توسط خسرو مترجمی (بنیانگذار شبکه آموزشی آی.تی.سی در کالیفرنیا) فیلمبرداری شده است.

هایده در آخرین ماه‌های عمر خود مشغول ضبط یک آلبوم از ترانه‌های شاد از آثار جهانبخش پازوکی و حسین واثقی بود و در حالی که قراردادی نیز با سعید دیهمی (نوازنده پیانو) که سابقاً ترانه بیاد ماندنی "نامه" را برایش ساخته بود داشت راهی سان فرانسیسکو شد؛ سفری که دیگر بازگشتی نداشت...

هایده در روز ۲۰ ژانویه ۱۹۹۰ برابر با ۳۰ دی ماه ۱۳۶۸ ساعاتی پس از اجرای کنسرت در سالن کازابلانکا، بر اثر سکته قلبی درگذشت. او در گورستان وست وود با حضور هزاران نفر از ایرانیان مقیم آمریکا به خاک سپرده شد.